ΤΟΥΡΚΙΑ: ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ του ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ
Η Τουρκία οδηγήθηκε στο πρόσφατο δημοψήφισμα όταν τον περασμένο Μάιο ο Ερντογάν, ναι μεν δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των 2/3 για την άμεση έγκριση των συνταγματικών τροποποιήσεων από το κοινοβούλιο, όμως οι 360 ψήφοι υπέρ του, επαρκούσαν για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος κατέγραψαν μια καθαρή επικράτηση του ΝΑΙ, σε συνθήκες πόλωσης, (ΝΑΙ 58%, ΟΧΙ 42%, Συμμετοχή 77%), που προτάθηκε και υποστηρίχθηκε μόνον από το κυβερνητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και αυτό έχει τη σημασία του. Όπως και το γεγονός ότι το ΑΚΡ κέρδισε στην Άγκυρα (54,07%) και στην Κων/πολη (54,86%). Τα δυο μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), που ίδρυσε ο Κεμάλ, και το Κόμμα της Εθνικιστικής Δράσης (MHR) βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση. Ιδιαίτερα το CHP, το οποίο εκφράζει παραδοσιακά τον κεμαλισμό, δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει την μεταρρυθμιστική και φιλοευρωπαϊκή ρητορική του Ερντογάν. Έτσι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός φιλελευθέρων-δημοκρατικών πολιτών και διανοουμένων που δεν σχετίζονται με το πολιτικό Ισλάμ και το κόμμα του Ερντογάν υποστήριξαν τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Ακόμη μικρά κόμματα της αριστεράς επέλεξαν τη γραμμή της αποχής. Έτσι αν και το αποτέλεσμα ενίσχυσε τη θέση του Ερντογάν και του ΑΚΡ, τα ποσοστά του ΝΑΙ δεν πρέπει να συγχέονται με τα εκλογικά ποσοστά του ισλαμικού κυβερνώντος κόμματος που είναι σαφώς πολύ μικρότερα. Επίσης καταγράφηκε καθαρά το κουρδικό ζήτημα, αφού στις κουρδικές περιοχές επικράτησε μαζικά η γραμμή της αποχής (σε ορισμένες περιοχές έως το 78%), ως αντίδραση στη μη αναγνώριση της κουρδικής ταυτότητας.
Η συνταγματική αναθεώρηση(*), όπως και άλλες στο παρελθόν, είναι περιορισμένης κλίμακας (δεν θέτει πολιτειακό ζήτημα και δεν θα μπορούσε). Με την ενίσχυση του πολιτικού προσωπικού σε συνταγματικά όργανα, τον διαχωρισμό στρατιωτικής και πολιτικής δικαιοσύνης και την υπαγωγή των εγκλημάτων κατά του πολιτεύματος στα πολιτικά δικαστήρια), επιχειρεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά, σε δυνητικές επεμβάσεις του στρατιωτικο – δικαστικού κατεστημένου. Η εφαρμογή της συνταγματικής αναθεώρησης όμως δεν είναι αυτονόητη και δεδομένη. Οι μηχανισμοί του στρατιωτικού καθεστώτος θα επιχειρήσουν την ακύρωση τους, όπως και στο παρελθόν. Έτσι δεν είναι βέβαιο ότι θα θιγεί η θεσμική υπόσταση του στρατού. Προς το παρόν είναι όμως μια ακόμη πολιτική νίκη του Ερντογάν, που ισχυροποιεί παραπέρα τη θέση του. Μια ταχτική πολιτική νίκη σ’ ένα μακρύ αγώνα εξουσίας με αβέβαιη έκβαση.
Πολλοί εκτιμούν ότι πρόκειται για την αρχή μιας ιστορικής ανατροπής των συσχετισμών, που θα οδηγήσει στην πλήρη επικράτηση των ισλαμιστών. Μπορεί το “βαθύ κράτος” να εμφανίζει τάσεις αποδυνάμωσης, ιδιαίτερα από το 2002 που την κυβερνητική εξουσία ασκεί συνεχώς το πολιτικό Ισλάμ. Ο πυρήνας όμως της ιστορικής διαμόρφωσης του νεοτουρκικού κράτους είναι ο στρατός. Ο στρατός ήταν, είναι και παραμένει το καθεστώς. Και τα καθεστώτα δεν ανατρέπονται με συνταγματικές αναθεωρήσεις και μεταρρυθμίσεις. Ιστορικά, ανατρέπονται μόνο μέσα από εθνικές κρίσεις.
Η υπερψήφιση του ΝΑΙ λέγεται ακόμη, ότι σηματοδοτεί ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού και του εκδυτικισμού της Τουρκίας. Στην προέκταση αυτής της εκτίμησης δημιουργείται η εντύπωση ότι οι ισλαμιστές συνθέτουν το προοδευτικό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας και οι κοσμικοί το αντιδραστικό. Είναι το λεγόμενο “τουρκικό παράδοξο”.
Αυτή είναι μια πρώτη ανάγνωση, όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Οι ισλαμιστές στο κοινωνικό επίπεδο εκφράζουν τα λαϊκά στρώματα της Ανατολίας στα οποία κυριαρχεί ένας αυξανόμενος θρησκευτικός συντηρητισμός. Από την άλλη, τα μεσαία και ανώτερα στρώματα αποτελούν τον πυρήνα του κοσμικού κράτους, που έθεσε τις βάσεις του εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού της χώρας, συνεχίζοντας την κεμαλική παράδοση. Η κοινωνική αυτή διάσταση αποτυπώνεται καθαρά στα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος: το ΝΑΙ κυριαρχεί σ’ όλη την Ανατολία, το ΟΧΙ σε όλα τα μικρασιατικά παράλια.
Η πορεία εκδημοκρατισμού της Τουρκίας είναι μία διαδικασία πολύπλοκη και αβέβαιη. Η απουσία των προϋποθέσεων που θα οδηγήσουν τη χώρα σ’ αυτή τη πορεία είναι εμφανής. Πάντως ένας εκδημοκρατισμός δυτικού τύπου δεν μπορεί να επιτελεστεί από το πολιτικό Ισλάμ. Όμως αν η έντονη διαπάλη μεταξύ των δύο πόλων (Στρατιωτικό καθεστώς – Πολιτικό Ισλάμ), αντιμετωπιστεί μανιχαϊστικά, και με δεδομένο τον αυταρχικό χαρακτήρα του στρατιωτικού καθεστώτος, εύκολα μπορεί να περάσει κανείς στην υποστήριξη του άλλου πόλου, του πολιτικού Ισλάμ, ως της δύναμης που προωθεί τον εκδημοκρατισμό στην Τουρκία.
Στην ελληνική πραγματικότητα ο ρόλος του τουρκικού στρατού χρησιμοποιείται περισσότερο ως απόδειξη της βιαιότητας του τουρκικού κράτους, παρά ως ένα φαινόμενο ( η Τουρκία συνολικά) που χρήζει ανάλυσης πέρα από τα στερεότυπα και τα εθνικά μας ιδεολογήματα.
Θ.Τ
Οκτώβριος 2010
(*). Περίληψη των συνταγματικών αλλαγών
Οι συνταγματικές τροπολογίες αφορούν κυρίως αλλαγές στη δικαιοσύνη (στο Συνταγματικό Δικαστήριο και το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων), που ελέγχονται από το στρατιωτικό-δικαστικό κατεστημένο, όπου και προβλέπεται: η αύξηση των μελών τους (με προτάσεις της Βουλής) και η αύξηση του ορίου στη λήψη των αποφάσεων. Ειδικότερα, τα μέλη του Συνταγματικού δικαστηρίου από 11 που ήταν γίνονται 17 εκ των οποίων απαιτείται πλειοψηφία 12 μελών για συνταγματικές αλλαγές και μείζονες αποφάσεις όπως απαγόρευση λειτουργίας κόμματος και διάλυσης του (έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν). Επίσης τα μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων (σώμα που διορίζει και παύει δικαστές) αυξάνονται από 7 σε 21 με την εθνοσυνέλευση να αποκτά μεγαλύτερες αρμοδιότητες στην επιλογή των μελών του. Όσον αφορά το στρατό και τη στρατιωτική δικαιοσύνη προβλέπεται όπως εγκλήματα κατά του πολιτεύματος που φέρεται πως διέπραξαν μέλη των ενόπλων δυνάμεων θα εκδικάζονται στα πολιτικά δικαστήρια. Ακόμη οι πολίτες δεν θα δικάζονται από στρατοδικεία. Τέλος αίρεται η ασυλία των πρωταιτίων του πραξικοπήματος του 1980 που ηγήθηκε ο στρατηγός Κενάν Εβρέν με την κατάργηση του σχετικού άρθρου του συντάγματος, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα για προσφυγές στα δικαστήρια εναντίον τους. Η συνταγματική μεταρρύθμιση ολοκληρώνεται με ένα πακέτο μέτρων που απορρέει από τις ανάγκες εναρμόνισης με το ευρωπαϊκό κεκτημένο (δικαίωμα προσφυγής στον συνήγορο του πολίτη, συμμετοχή σε περισσότερες της μιας συνδικαλιστικές οργανώσεις, μέτρα υπέρ των παιδιών, ηλικιωμένων, αναπήρων κλ.π.).
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
1923.
(29 Οκτωβρίου). Ο Μουσταφά Κεμάλ (από το 1934 Ατατούρκ) ιδρύει την δημοκρατία της Τουρκίας.
1946.
Καταργείται το μονοκομματικό σύστημα της Τουρκίας.
1960.
(27 Μαΐου). Στρατιωτικό πραξικόπημα από φιλελεύθερους αξιωματικούς. Ανατρέπεται η κυβέρνηση Μεντερές και ο ίδιος εκτελείται.
1961.
-Ψηφίζεται νέο φιλελεύθερο, πολυκομματικό σύνταγμα. Βουλευτικές εκλογές. Ο Ισμέτ Ινονού σχηματίζει κυβέρνηση συνασπισμού.
-Ιδρύεται το Κόμμα της Δικαιοσύνης (ΑP). Διαλύεται μετά το πραξικόπημα του 1980. Υπό την αρχηγία και πρωθυπουργία του Σουλειμάν Ντεμιρέλ κυβερνά από το 1965 ως το 1971. Συμμετέχει σε πολλές κυβερνήσεις συνασπισμού των δεκαετιών του 1960 και 1970.
1969.
Ιδρύεται το Κόμμα Εθνικιστικής δράσης (ΜΗΡ) από τον Αλπαρσλάν Τουρκές. Διαλύεται μετά το πραξικόπημα του 1980. Αργότερα συνεχίζει τη δράση του με άλλα ονόματα και ξαναπαίρνει το όνομα ΜΗΡ το 1993. Συμμετέχει σε κυβερνήσεις συνασπισμού της δεκαετίας του 1970 και στην κυβέρνηση Ετσεβίτ την περίοδο 1999-2002.
1971.
(12 Μαρτίου). Στρατιωτικό πραξικόπημα. Παραιτείται η κυβέρνηση Ντεμιρέλ. Ιδρύονται έκτακτα στρατοδικεία. Διώξεις, εκτοπίσεις, εκτελέσεις, κυρίως αριστερών αλλά και Κούρδων και Ισλαμιστών.
1973.
Βουλευτικές εκλογές. Κυβέρνηση Συνασπισμού Ετζεβίτ – Ερμπακάν (Ισλαμιστής).
1980.
(12 Σεπτεμβρίου). Πραξικόπημα υπό τον Στρατηγό Κενάν Εβρέν. Ανατρέπεται η κυβέρνηση Ντεμιρέλ. Τίθενται εκτός νόμου όλα τα κόμματα και τα συνδικάτα. Θεωρείται το σκληρότερο πραξικόπημα στην ιστορία της Τουρκίας.
1982.
Νέο Σύνταγμα, που με αναθεωρήσεις ισχύει ως σήμερα.
1983.
-Ιδρύεται το Κόμμα Ευημερίας (RP) – Ισλαμικό, με επικεφαλής τον Ερμπακάν. Τίθεται εκτός νόμου με απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου το 1998.
-Ιδρύεται το Κόμμα της Μητέρας Πατρίδας (ΑΝΑΡ) από τον Τουργκούτ Οζάλ. Κυβερνά από το 1983 ως το 1991. Συμμετέχει σε τρεις κυβερνήσεις συνασπισμού από το 1996 ως το 2002.
-Ιδρύεται το Κόμμα του Ορθού Δρόμου (DYP). Θεωρείται συνέχεια του Κόμματος Δικαιοσύνης. Από το 1987 ως το 1993 την αρχηγεία του ασκεί ο Σουλειμάν Ντεμιρέλ. Από το 1991 ως το 1999 συμμετέχει σε διάφορες κυβερνήσεις συνασπισμού.
1984.
Αρχίζει η δράση του ΠΚΚ.
1985.
Ιδρύεται το Κόμμα Δημοκρατικής Αριστεράς (DSP). Tην προεδρία ασκεί ως το 1987 η σύζυγος του Μπουλέντ Ετσεβίτ, Ραχσάν. Στη συνέχεια αναλαμβάνει ο ίδιος ο Ετσεβίτ. Το κόμμα συμμετέχει στις κυβερνήσεις συνασπισμού της περιόδου 1997-2002.
1987.
(Σεπτέμβριος). Δημοψήφισμα. Αίρεται ο δεκαετής αποκλεισμός από την πολιτική που είχε επιβάλει το στρατιωτικό καθεστώς στους παλιούς πολιτικούς αρχηγούς.
1996.
Σχηματίζεται η πρώτη φιλο-ισλαμική κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Ερμπακάν, με το κόμμα του ορθού δρόμου.
1997.
-(28 Φεβρουαρίου). Στρατιωτικό πραξικόπημα. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας επιδίδει τελεσίγραφο στο οποίο υπογραμμίζεται ο κίνδυνος “θρησκευτικής αντίδρασης”. Η κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ του Κόμματος του Ορθού Δρόμου της Τανσού Τσιλέρ με το (Ισλαμικό) Κόμμα Ευημερίας του Ερμπακάν παραιτείται. Ανοίγει μια περίοδος “κάθαρσης” του κρατικού μηχανισμού από όσους κατηγορούνται για φιλοισλαμικές τάσεις. Ονομάζεται και “βελούδινο” πραξικόπημα.
-Ιδρύεται το Κόμμα Αρετής. Συνέχεια του ισλαμικού κόμματος της Ευημερίας.
1998.
36.000 Κούρδοι πρόσφυγες διαφεύγουν από το Ιράκ στην Τουρκία όταν ο Σαντάμ Χουσείν
τους βομβάρδισε με δηλητηριώδη αέρια.
2001.
-(Αύγουστος). Ιδρύεται το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) από τον Ταγίπ Ερντογάν, αφού προηγουμένως το συνταγματικό δικαστήριο απαγόρευσε το Ισλαμικό κόμμα της Αρετής.
-(3 Οκτωβρίου). Συνταγματική αναθεώρηση.
2002.
(3 Νοεμβρίου). Βουλευτικές εκλογές. Κερδίζει το κόμμα του Ταγίπ Ερντογάν (ΑΚΡ).
2003.
(30 Ιουλίου). Έβδομο πακέτο εναρμόνισης με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Τίθεται για πρώτη φορά ο προϋπολογισμός του στρατού υπό κοινοβουλευτικό έλεγχο.
2007.
-(Μάιος). Η βουλή εγκρίνει συνταγματική αναθεώρηση για εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας από το λαό. Ο πρόεδρος Σεζέρ ασκεί βέτο.
- (Ιούλιος). Βουλευτικές εκλογές. Κερδίζει το κόμμα του Ταγίπ Ερντογάν (ΑΚΡ).
- (Αύγουστος). Ο ισλαμιστής Αμπντουλάχ Γκιούλ εκλέγεται πρόεδρος.
2008.
- (Ιούλιος). Το συνταγματικό δικαστήριο απορρίπτει αίτηση απαγόρευσης του κυβερνώντος κόμματος (ΑΚΡ).
- (Οκτώβριος). Αρχίζει η δίκη 86 κατηγορουμένων ως μελών της Εργκένεγκον.
2010.
-(Ιανουάριος). Η εφημερίδα “Ταράφ” αποκαλύπτει το σχέδιο Βαριοπούλα για ανατροπή της κυβέρνησης Ερντογάν το 2003.
-(Σεπτέμβριος). Δημοψήφισμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου