BORGEN: Μαθήματα πολιτικής από την … Δανία.

 (Μερικές σκέψεις πάνω στην τηλεοπτική σειρά)

Η φετινή σεζόν στην τηλεόραση μας επιφύλασσε μιαν έκπληξη.
Ανάμεσα στα Τούρκικα σήριαλ (που ένα-δύο από αυτά στέκονται σχετικά καλά σε πείσμα μιας γενικά υποτιμητικής «εθνικιστικής» στάσης), τις επαναλήψεις Ελληνικών κωμωδιών, και τα πάσης φύσεως παράθυρα με τον ξύλινο κομματικό λόγο, μας προέκυψε μια καταπληκτική πολιτική σειρά. Μοναδική στο είδος της. Και μάλιστα από μια χώρα του «Βορρά» όπου η πολιτική, κατά την δική μας αντίληψη, δεν παίζει, υποτίθεται, σημαίνοντα ρόλο.
Η σειρά έχει την αθέατη και θεατή πλευρά της.
Θα αναφερθούμε πρώτα στην αθέατη. Σε αυτή που ενώ είναι απούσα δεσπόζει στην πολιτική ζωή των κοινωνιών της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης.

Η όλη οπτική της σειράς είναι από την σκοπιά των κυβερνώντων. Εκ των ένδω.
Ο σύγχρονος κυβερνοχώρος στην καθημερινή, εσωτερική, του λειτουργία. Σαν ένα κάστρο (BORGEN στα Δανέζικα σημαίνει Κάστρο). Και η κοινωνία απ’ έξω αλλά, νοητά, παρούσα κάθε στιγμή.
Η πολιτική, σε αυτές τις χώρες, παίρνει μέρος με εντελώς διαφορετικό τρόπο από ότι στην Ελλάδα. Η κοινωνία, εκ πρώτης όψεως, σε πρώτο πλάνο δεν υπάρχει, είναι απούσα. Δεν υπάρχουν διαδηλώσεις, απεργίες, συγκεντρώσεις.
Υπάρχει όμως εμπεδωμένη μια αυστηρότατη πολιτική κουλτούρα. Ένα επίπεδο άσκησης της πολιτικής που όποιος το παραβεί υφίσταται άμεσα τις συνέπειες. Δεν χρειάζονται εξαντλητικές κοινοβουλευτικές διαδικασίες, εξεταστικές και προανακριτικές. Δεν χρειάζονται συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες. Όλα διευθετούνται στη βάση μιας άτυπης ισχύος απαράβατων κανόνων πολιτικής συμπεριφοράς που δεν αφορά έναν εσωτερικό κώδικα του πολιτικού συστήματος μόνο, αλλά μια ευρύτερη κοινωνική συνθήκη.

Έξω από το «Κάστρο» υπάρχει πάντα η κοινωνία, φορέας μιας πολιτικής συνείδησης με προσδιορισμένα όρια και ανοχές. Η πολιτική είναι στο μεγαλύτερο μέρος της θεσμοποιημένη, το πολιτικό παιχνίδι διεξάγεται με κανόνες.

Η θεσμοποίηση της πολιτικής γενικά συνιστά μια προηγμένη πολιτική κατάσταση στο σύγχρονο κόσμο. Χαρακτηρίζει τις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Οι κοινωνικοί θεσμοί και οι μηχανισμοί του κράτους υπηρετούν συγκεκριμένες ανάγκες. Είναι υποχρεωμένοι να επιλύουν τα προβλήματα που ανακύπτουν στον τομέα ευθύνης τους. Είναι επαρκείς και ολοκληρωμένοι. Διαπνέονται από τις αρχές του Κράτους πρόνοιας, του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου, τις αρχές της ισονομίας και της ισοπολιτείας, έννοιες γύρω από τις οποίες έχει οργανωθεί όλος ο νεοτερικός δυτικός πολιτισμός.

Στον αντίποδα της πολιτικής που ασκείται με θεσμικούς όρους, βρίσκεται η πολιτική των συνεχών κοινωνικών παρεμβάσεων, της συνεχούς «κοινωνικής επαγρύπνησης», «η πολιτική των κινημάτων» όπως την αποκαλεί η αριστερά. Γεγονός που προϋποθέτει οι θεσμοί να είναι ατελείς κι ανολοκλήρωτοι, να υπάρχουν συνεχώς κενά στη λειτουργία των κοινωνικών θεσμών και του κράτους που να καθιστούν αναγκαία την ενεργοποίηση του κοινωνικού παράγοντα.
Η λογική των κινημάτων πατάει πάνω στα κενά που υπάρχουν στη θεσμική οργάνωση μιας κοινωνίας, που όσο αυτή προχωράει και αναπτύσσεται (η θεσμική οργάνωση) τόσο καθιστά και την ενεργοποίηση των πολιτών λιγότερο αναγκαία.

Το ζητούμενο επόμενα στην πολιτική είναι η όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη θεσμοποίησή της κι όχι η διαρκής πραγμάτωσή-της μέσω κοινωνικών παρεμβάσεων.
Υπάρχει βέβαια το φιλοσοφικο-πολιτικό ζήτημα της διαδικασίας πολιτικοποίησης των κοινωνιών. Αυτό όμως δεν υπάρχει καμιά θεωρία που να υποστηρίζει ότι πραγματώνεται απ’ ευθείας μέσα από την κοινωνική και οικονομική πάλη. Το μόνο που καταχτιέται μέσα από αυτήν είναι μια επί μέρους συνείδηση συμφερόντων (συντεχνιακών, τοπικών, κοινωνικών ).
Τα ζητήματα της πολιτικοποίησης των κοινωνιών είναι πολύ πιο περίπλοκα και σύνθετα από αυτά που («ιδιοτελώς» θα λέγαμε) προβάλει η αριστερά, όσο είναι βέβαια εκτός εξουσίας, γιατί μετά, τα κινήματα και οι αγώνες περιττεύουν ή γίνονται εχθρικά και παύουν να συμβάλουν στην πολιτικοποίηση των κοινωνιών.

Το όλο ζήτημα πάντως (της διαμόρφωσης πολιτικής συνείδησης) ελάχιστη σχέση έχει με την κοινωνική και πολιτική δραστηριοποίηση και πολύ μεγάλη με την μορφωτική -πνευματική ανάπτυξη των κοινωνιών και την υιοθέτηση οικουμενικών και διαχρονικών αξιών όπως της δημοκρατίας, της αξιοκρατίας, της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της ελευθερίας, του δικαίου κλπ, αξίες που η διασφάλισή τους όντως απαιτεί την συνεχή επαγρύπνηση των κοινωνιών αλλά και την ανάλογη παιδεία. Η διερεύνηση των παιδαγωγικών διαδικασιών που συμβάλουν στην πνευματική αναμόρφωση των κοινωνιών είναι το κεντρικό ζητούμενο των καιρών που ξεπερνά κατά πολύ την λειτουργία και τον ρόλο των κομμάτων.
Συχνά διάφορες πολιτικές ιδεολογίες παρέβλεψαν, ιστορικά, αυτές τις αξίες με αποτέλεσμα, στο όνομά τους, να τις παραβιάζουν συνέχεια. Στο όνομα π.χ. του σοσιαλισμού είδαμε να παραβιάζονται όλες αυτές οι πανανθρώπινες αξίες. Και ο «σοσιαλισμός με δημοκρατία» δεν θέλησε παρά να απαντήσει σε ένα από αυτά (την δημοκρατία) ενώ είχαν παραβιαστεί τα πάντα. Γι αυτό σήμερα στις κοινωνίες της ανατολικής Ευρώπης δεν υπάρχει κανένα πολιτικό υπόβαθρο, καμιά δημοκρατική πολιτική παράδοση και κουλτούρα.
Αλλά πέρα από τα παραπάνω υπάρχει και μια γενικότερη εξέλιξη που τροποποιεί την λειτουργία της πολιτικής στις μέρες μας.
Ζούμε σε μια εποχή που έχουν συρρικνωθεί τα μεγάλα πολιτικά κινήματα και οι μηχανισμοί για τις συλλογικές κινητοποιήσεις. Ακόμα και στην Ελλάδα εκτός από δύο μηχανισμούς, έναν κομματικό (ΚΚΕ ) και ένα συνδικαλιστικό (ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ), που η εμβέλειά τους δεν μπορεί παρά να φθίνει στο μέλλον, δεν υπάρχουν άλλοι τέτοιοι μηχανισμοί.
Μειώνεται παράλληλα συνεχώς το ενδιαφέρον των πολιτών για ενεργή συμμετοχή στην πολιτική.
Τα πρωτοσέλιδα και βασικά οι τηλεοπτικές εικόνες είναι κατά πολύ αποτελεσματικότερα από την κινητοποίηση δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Τα πολιτικά γεγονότα αναδεικνύονται πλέον (ή όχι) μέσα από την δημοσιότητα που θα πάρουν στο διαδίκτυο και την τηλεόραση. Μια εκτεταμένη προβολή ενός γεγονότος προκαλεί μεγαλύτερη αναστάτωση από οποιεσδήποτε διαδηλώσεις.
Η «κοινή γνώμη», η μέση κοινωνική και πολιτική συνείδηση, αποκτά μεγάλη βαρύτητα όπως και οι διαδικασίες και οι τεχνικές που συμβάλουν στην διαμόρφωσή της. Τα πράγματα στην πολιτική γίνονται εξαιρετικά σύνθετα και περίπλοκα. Δεν έχουν καμιά σχέση με το παλιό καθεστώς της απόλυτης κυριαρχίας των κομμάτων.
Η ανάγκη επόμενα να διασφαλιστούν τα συμφέροντα των πολιτών καθιστά απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε την ύπαρξη ενός κράτους δικαίου και πρόνοιας. Την αναμόρφωση των κοινωνικών και κρατικών θεσμών.

Στην θεατή τώρα πλευρά της σειράς η πολιτική τυπικά εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά που συναντάμε στις Ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Ο πρωθυπουργός, το πρωθυπουργικό περιβάλλον, η κυβέρνηση, το κοινοβούλιο, τα κόμματα, οι υπουργοί, τα Μέσα, οι οικονομικοί παράγοντες, οι διεθνείς παράμετροι, η καθημερινότητα, οι κρίσιμες επιλογές, οι δημοσκοπήσεις, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις, τα συμφέροντα, οι διαπλοκές κλπ. κλπ. Η πολιτική σε όλο της το κοινοβουλευτικό δυτικο-Ευρωπαϊκό μεγαλείο. Διαβουλεύσεις, ίντριγκες, συμβιβασμοί,
Εδώ το ενδιαφέρον βρίσκεται στο ρόλο των προσώπων. Στη δυνατότητα να διαχειριστούν καταστάσεις και προβλήματα.
Όσο σταθερές κι αν είναι οι πολιτικές δομές μιας χώρας τα πρόσωπα πάντα θα παίζουν σημαντικό ρόλο. Αυτό ισχύει και για τα πιο ολοκληρωτικά καθεστώτα πολύ δε περισσότερο για τις δημοκρατίες. Η άποψη ότι τα πρόσωπα δεν παίζουν κανέναν ρόλο (που συχνά διατυπώνεται σε περιπτώσεις αλλαγής της ηγεσίας μιάς χώρας, ενός κόμματος κλπ.) δεν ευσταθεί και δεν ίσχυσε ποτέ ιστορικά.
Το θέμα επιδέχεται πολλές συζητήσεις. Ας κρατήσουμε το αδιαμφισβήτητο ότι η πολιτική δεν ασκείται χωρίς και πέρα από τα συγκεκριμένα υποκείμενα κάθε φορά. Δεν υπάρχει «αφ’ εαυτής», χωρίς αναφορά τόσο σε πρόσωπα όσο και σε κοινωνικές τάξεις και ομάδες αλλά κι σε επί μέρους άλλα κοινωνικά και πολιτικά υποσύνολα.

Η σειρά είναι δομημένη θεματικά.
Κάθε επεισόδιο είναι αφιερωμένο σε ένα συγκεκριμένο θέμα.
Η γκάμα των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται είναι αρκετά μεγάλη. Περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα δυνατά θέματα που θα μπορούσαν να απασχολήσουν μια σύγχρονη κυβέρνηση.
Η τοποθέτηση σε ένα πρόβλημα προϋποθέτει την υιοθέτηση κάποιων αρχών. Η σωστή πολιτική διαχείριση δεν νοείται χωρίς ένα πλαίσιο αρχών. «Ουδέτερες» τεχνοκρατικές ή πολιτικές λύσεις δεν υπάρχουν. Οι λύσεις που δίνονται κάθε φορά έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο , οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, εθνικό κλπ. Αρκεί αυτό να μπορούμε να το «διαβάζουμε» και να το αξιολογούμε.

Τέλος θα θέλαμε να επισημάνουμε τα εντυπωσιακά προσωπικά δεδομένα για τους πολιτικούς στις χώρες του Βορρά. Η καθημερινότητα τους δεν διαφέρει από αυτή των άλλων πολιτών. Ούτε επισημότητες, ούτε μεγαλεία, ούτε εξεζητημένες πολυτέλειες ούτε προνόμια. Ο πολιτικός κόσμος δεν είναι διαχωρισμένος από την κοινωνία. Είναι μέρος της, ζει στο μέσο επίπεδό της. Αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα από την ίδια θέση, χωρίς καμία διάκριση. Σε αντίθεση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής περιφέρειας όπου ο κόσμος της πολιτικής αποτελεί ειδική κάστα, διαχωρισμένη από την κοινωνία, με απίθανα προνόμια και διευκολύνσεις και βέβαια απόλυτη ασυλία. Κατά τα άλλα η πολιτική και η δημοκρατία θριαμβεύουν στην περιφέρεια. Τι σχέση μπορεί νάχουν με αυτά οι Βόρειοι;

Μήλιος Χρήστος

1-5-2913

Αναδημοσίευση απο το site  www.pokethe.gr